Xu hướng sản xuất và thương mại viên nén gỗ của Việt Nam gần đây khá phát triển kể từ khi Châu Âu có tuyên bố giảm sử dụng 20% nguyên liệu hóa thạch giai đoạn đến năm 2020. Trong năm 2014, nhiều nhà máy sản xuất đồ gỗ và dăm gỗ đã tận dụng thêm nguồn nguyên liệu thải ra trong sản xuất để sản xuất các loại viên nén gỗ sử dụng trong công nghiệp và dân dụng, các thị trường hạn chế của loại sản phẩm này từ nội địa là châu Á như Hàn Quốc, Nhật Bản, Trung Quốc,… đã mở rộng sang châu Âu với nhiều loại sản phẩm viên nén gỗ có kích thước và đặc tính khác nhau.
Viên nén gỗ là một dạng năng lượng tái tạo (sinh khối), sử dụng năng lượng này góp phần hạn chế sự khan hiếm của nhiên liệu hóa thạch do việc khai thác quá mức và đồng thời cũng giảm ảnh hưởng đến biến đổi khí hậu toàn cầu do việc đốt nhiên liệu hóa thạch gây ra, cũng như các tình trạng ô nhiễm môi trường khác. Việt Nam với nguồn năng lượng tái tạo và tận dụng trong lâm nghiệp và chế biến gỗ còn khá lớn sẽ hoàn toàn đủ sức tạo nên một thế mạnh so với các quốc gia khác trong lĩnh vực sản xuất và xuất khẩu viên nén gỗ cho thị trường quốc tế.Trước đây, các nhà sản xuất trong nước cũng đã tìm hiểu và làm quen với công nghệ sản xuất viên nén chủ yếu từ các nguồn nguyên liệu khác nhau như vỏ lúa (thóc), xơ dừa, bã mía, mùn cưa, dăm bào, gỗ vụn, cành ngọn cây và tre nứa,.. để tạo ra các sản phẩm viên nén chất lượng thấp sử dụng trong đốt lò và là nhiên liệu cho một số ngành công nghiệp. Hiện nay, nhu cầu về sản phẩm này được nâng lên với nhiều tiêu chuẩn kỹ thuật khác nhau và mục đích sử dụng khác nhau, thị trường xuất khẩu vươn xa hơn và đòi hỏi khắt khe hơn trước đây, nên các nhà sản xuất đã mạnh dạn nghiên cứu các nguồn nguyên liệu khác nhau, công nghệ chế biến, tính năng sản phẩm và đầu tư các dây chuyển sản xuất hiện đại từ châu Âu để tạo ra những sản phẩm viên nén gỗ có chất lượng và đảm bảo các mục tiêu sản xuất ổn định.
Thị trường châu Âu và các quốc gia phát triển có những đòi hỏi nhất định về sản phẩm viên nén gỗ, ngoài mục đích sử dụng và chất lượng sản phẩm, họ còn đòi hỏi các yêu cầu về minh bạch nguồn nguyên liệu vì nguồn nguyên liệu này không đơn thuần chỉ là nguyên liệu tận dụng mà nó còn là tài nguyên rừng nên phải tuân thủ các yêu cầu liên quan đến bảo vệ rừng, nguồn hàng cung cấp cũng phải đảm bảo tính liên tục sản lượng vì người tiêu dùng không muốn bị phụ thuộc nhiều vào tiến độ nhà cung cấp, các sản phẩm phải đảm bảo sử dụng phù hợp với sức khỏe và thân thiện với môi trường.Thực tế để sản xuất những đơn hàng lớn với chất lượng và tiến độ ổn định không thể chỉ dựa vào nguồn nguyên liệu tận dụng, đây là vấn đề lớn mà các nhà đầu tư nên quan tâm, các hoạt động sản xuất và cung ứng hàng cần phải đảm bảo tính đáp ứng liên tục cho thị trường để tạo sự an tâm cho người sử dụng và nhu cầu của thị trường, nên nhà sản xuất phải đảm bảo nguồn cung hàng từ năng lực nhà máy sản xuất và nguồn dự trữ nguyên liệu của mình, các sản phẩm làm ra khi sử dụng phải đáp ứng các vấn đề liên quan đến sức khỏe người sử dụng và phải thân thiện với môi trường đòi hỏi những nghiên cứu và đầu tư công nghệ nhất định, những bài học về cung cấp đồ gỗ và dăm gỗ trong thời gian qua cần để các nhà đầu tư suy nghĩ và nên phát triển bền vững như là một nhà đầu tư chứ không phải đầu cơ.
Các tiêu chuẩn quốc tế áp dụng cho sản phẩm viên gỗ nén vào thị trường châu Âu và các nước phát triển gồm ISO 9001 cho hệ thống quản lý chất lượng để tạo được sản phẩm đầu ra có chất lượng ổn định mong muốn và tiêu chuẩn FSC gồm các loại chứng nhận: chứng nhận Quản lý rừng bền vững FSC-FM cho công tác quản lý rừng để có được nguồn nguyên liệu đầu ra là gỗ FSC, chứng nhận Chuỗi hành trình sản phẩm FSC-CoC giúp cho doanh nghiệp có hệ thống kiểm soát nguồn nguyên liệu trong công tác quản lý sản xuất và thương mại của mình, chứng nhận Gỗ có kiểm soát FSC-CW để doanh nghiệp kiểm soát nguồn nguyên liệu của mình thông qua hoạt động đánh giá rủi ro vùng nguyên liệu theo các tiêu chí của FSC. Viên gỗ nén FSC là một lựa chọn đúng cho các nhà sản xuất và thương mại muốn phát triển lâu dài và có được thị trường cao cấp, tuy nhiên nguồn nguyên liệu này còn hiếm nên việc tiếp cận và phát triển sản xuất cho các doanh nghiệp còn nhiều khó khăn, giải pháp trước mắt là viên gỗ nén FSC-CW (Controlled Wood, gỗ có kiểm soát), loại nguyên liệu gỗ có kiểm soát này có thể có tương đối dễ dàng tại Việt Nam thông qua việc doanh nghiệp sản xuất xây dựng và áp dụng các tiêu chuẩn FSC-CoC/CW gồm FSC-STD 40-004 cho hệ thống FSC-CoC và FSC-STD 40-005 cho hệ thống đánh giá rủi ro vùng nguyên liệu để có thể kiểm soát được nguồn nguyên liệu từ đầu vào cho đến sản phẩm viên gỗ nén đầu ra của mình. Thời gian gần đây các doanh nghiệp sản xuất viên gỗ nén tập trung vào việc có chứng nhận FSC-CoC để mở rộng xuất khẩu, nhưng bản chất của việc phát triển này nằm ở chất lượng sản phẩm, nguồn cung cấp ổn định và minh bạch nguồn nguyên liệu theo FSC-CW chưa được doanh nghiệp quan tâm nhiều, bên cạnh đó việc đầu tư công nghệ trang thiết bị sản xuất, chế biến và định hình nguồn cung nguyên liệu chưa hợp lý, không có tính qui hoạch tổng thể, đây chính là những khó khăn lớn phải đối mặt trong tương lai để phát triển lâu dài.
Công ty TNHH Tư Vấn Quản Lý Lương – Tháng 2/2015
Chuyên gia Lương Chí Hùng.
